راه های پیشگیری از ناباروری + راه های جلوگیری از نازایی

حاملگی به عوامل متعددی وابسته است که هر کدام در مرحله معينى وظيفه خــود را انجام می دهند. اولا باید وضعیت هورمونهای زن متعادل باشد تا تخمک به طور عادی رشد کند؛ ثانیاً، شما باید بتوانید تخمک گذاری کنید؛ ثالثاً، باید زن و مرد باید در زمان مناسبی در طول عادت ماهیانه زن عمل جنسی انجام دهند. علاوه بر این تعداد مشخصی از اسپرم های سالم در منی شوهر وجود داشته باشد تا پس از نفور به داخل موکوس گردن رحم و عبور از آن خود را برای به تخمک برسانند. از سوی دیگر عواملی نیز وجود دارند که بر قدرت باروری تاثیر گذاشته و احتمال باردار شدن را کاهش می دهند. در این مقاله سعی شده است به راه های جلوگیری از نازایی و شرح عوامل متعددی بپردازیم که می توانند به قدرت باروری شما آسیب برسانند. شناخت این عوامل کمک می کند تا بتوانید آنهایی را که احتمالاً بر سلامت و باروری شما و همسرتان تأثیر نامطلوب دارند، پیدا و شناسایی کنید.

کارهایی که باعث حاملگی می شود

برای افزایش احتمال حاملگی، می‌توانید در دورۀ آمادگی چهار ماهۀ قبل از بارداری اقداماتی انجام دهید که احتمال حاملگی را تقویت کنند. این شامل:

• تغذیه سالم: مصرف غذای سالم و بهداشتی مهمترین گام است چون تغذیه خوب اساس سلامتی و کلید افزایش شانس باروری است مواظب نوشیدنی ها و خوردنی های خود باشید تا آنجا که ممکن است مواد غذایی طبیعی خریداری و مصرف کنید. سعی کنید غذای مصرفی شما متنوع باشد، شامل ماهی، گیاهان مغزدار، دانه های گیاهان مختلف، میوه ها و سبزیجات.

• مدیریت استرس: استرس می‌تواند بر هورمون‌های مرتبط با حاملگی تأثیر بگذارد. تمرینات آرامش بخش، یوگا و تکنیک‌های تنفس ممکن است به کنترل استرس کمک کنند.

• ترتیب زمانی روابط جنسی: شناخت دوره تخمک‌گذاری و روابط جنسی در زمان مناسب می‌تواند احتمال بارداری را افزایش دهد.

• بررسی شدن از نظر انواع عفونت ها: زن و شوهر باید خودشان را از نظر ابتلا به عفونت های مجاری ادراری و تناسلی (GUIS) بررسی کنند. این بررسی باید قبل از آزمایشات باروری صورت گیرد، چون در صورت وجود عفونت، هر نوع بررسی می تواند باعث انتشار عفونت به قسمتهای بالاتر شود. در کسانی که سابقه سقط دارند، باید عفونت بررسی و درمان شود تا معلوم شود علت سقط عفونت است یا چیز دیگر.

• اجتناب از مصرف مواد مخدر و الکل: در طی 12 هفته اول بارداری که سلول های به سرعت تقسیم می شوند و اعضای بدن جنین شکل می گیرید، سمومی مثل الکل بسیار خطرناک ترند. حتی مصرف مقادیر کم الکل نیز برای زن حامله زیاد است. الکل ماده ای تراتوژن است و می تواند باعث ناهنجاری هایی در جنین شود. همچنین دود تنباکو و سیگار حاوی بیش از 4000 هزار نوع ماده شیمیایی است که می توانند مستقیماً وارد جریان خون جنین شوند.

مهمترین نکته این است که اگر به مدت معقول (معمولاً یک سال) تلاش کردید و به حاملگی نرسیدید، بهتر است با پزشک مشورت کنید تا احتمال مشکلات نازایی بررسی شود.

چگونه این ماه باردار شویم؟

در هر دوره ماهیانه، جداره داخلی رحم شروع به ضخیم شدن می کند تا برای کاشته شدن تخمک بارور شده آماده شود. گردن رحم تحت تأثیر هورمون های جنسی در طی سیکل ماهیانه، تغییرات بارزی می کند. با شناخت این تغییرات، شما می توانید بهترین زمان مقاربت با هدف باردار شدن را تعیین کنید. غدد ترشح کننده موکوس در گردن رحم قرار دارند و به طور مستمر موکوس ترشح می کنند، اما این ترشحات در طی دورۀ ماهیانه دچار تغییرات مهمی می شوند. در طی نیمه اول سیکل ماهیانه این موکوس زمخت و چسبناک است و لایه ای را در گردن رحم تولید می کند که مانع از عبور اسپرم ها به داخل رحم می شود.

۴ – ۳ روز قبل از اوولاسیون، به موازات افزایش هرچه بیشتر سطح استروژن در خون، این موکوس روشن تر و زلال تر شده قابلیت کشیدگی آن بیشتر می شود و مقدار آن نیز افزایش می یابد. اگر اسپرم در محیط این موکوس (که موکوس بارور نیز نامیده می شود) قرار گیرد، تا هفت روز می تواند زنده بماند. بنابراین ممکن است مقاربت در روز دوشنبه صورت گیرد، اما لقاح در روز جمعه اتفاق بیفتد.

بعد از وقوع اوولاسیون تخمک گذاری و افزایش تولید پروژسترون، این موکوس دوباره ضخیم و چسبناک می شود و مانع عبور اسپرم یا عوامل خارجی دیگر می شود. از آنجا که تخمک فقط ۲۴ ساعت می تواند زنده بماند و اسپرم نیز می تواند تا ۷ روز در محیط قلیایی موکوس بارور زنده بماند. فقط دورهٔ زمانی کوتاهی در هر سیکل ماهیانه، امکان باردار شدن شما وجود دارد. برخی زنان فقط یک یا دو روز در هر دوره ماهیانه موکوس بارور تولید می کنند که دانستن زمان آن برای بارداری حیاتی است. چه بسا ممکن است شما در زمان مناسب مقاربت نکنید یا به دفعات کافی این کار را انجام ندهید و در نتیجه موفق به بارداری نشوید.

در صورتی که مبتلا به ترشحات واژن در اثر غفونت های قارچی با سایر عوامل هستید، ابتدا بایستی عفونت را درمان کنید، سپس اقدام به مشاهده تغییرات موکوس گردن رحم جهت تشخیص موکوس بارور نمایید. در اینجا نحوه تشخیص دورة ترشح موکوس بارور توسط گردن رحم توضیح داده شده است :

• بعد از دفع ادرار، با کاغذ مخصوص توالت یا دستمال کاغذی مقداری از موکوس واژن مجرای تناسلی زنانه خود را بردارید.
• سپس انگشت خود را به داخل موکوس بزنید و آن را به آرامی بکشید تا توانایی کشیده شدن آن را امتحان کنید. اگر این موکوس همانند سفیده تخم مرغ بتواند بین دو انگشت شست و سبابه کشیده شود، موکوس بارور است. اگر این موکوس سست یا چسبناک باشد مثل چسب، خیلی اسیدی بوده و نابارور است.
• هنگامی که موکوس گردن رحم به موکوس بارور تبدیل می شود، حدوداً می توان گفت تخمک گذاری در حال اتفاق افتادن است.

وقتی عادت ماهیانه به پایان می رسد، گردن رحم شما در کانال واژن (مجرای تناسلی زنانه) در پایین قرار گرفته و مجرای آن نیز بسته است؛ همچنانکه مرحله تخمک گذاری فرا می رسد و سطح استروژن افزایش می یابد، گردن رحم بالا می آید و باعث می شود دسترسی به آن مشکل باشد. در این حالت شروع می کند به نرمتر شدن و همانند دو لب باز می شود. این بالا آمدن و باز شدن به اسپرم ها کمک می کند که وارد رحم شوند. بعد از تخمک گذاری، گردن رحم دوباره پایین می رود و بسته می شود. همچنین مجرای آن نیز توسط موکوس مسدود می شود تا از ورود اسپرم جلوگیری کند.

برای اینکه به بهترین نحو از این دوره زمانی ایام باروری استفاده کنید، باید در اولین روزی که احساس کردید واژنتان خیس است و ترشحات آن قابلیت کشیده شدن دارد، مقاربت کنید. تا زمانی که موکوس بارور وجود دارد، باید یک روز در میان (فاصلهٔ ۴۸ ساعت) مقاربت صورت گیرد. فاصلهٔ ۴۸ ساعته بين دفعات مقاربت اجازه می دهد که حجم منی که در هر بار انزال دفع می شود به حداکثر مقدار لازم برسد. البته توجه کنید که استفاده از این روش یا استفاده از کیت های تخمک گذاری زندگی عادی شما را مختل نسازد، بلکه شما در ضمن زندگی عادی خود این اقدامات را انجام دهید و نباید زیاد روی دقیقه و ثانیه دقت کنید، چون این وسواس و دقت می تواند باعث از بین رفتن لذت و میل جنسی شود.

از راه های دیگر بارداری و مشخص کردن زمان تخمک گذاری استفاده از کیت های تخمک گذاری (OPK: Ovulation predictor kits) است. در این روش شما با اندازه گیری غلظت هورمون LH در نمونه ادرار صبح زود، زمان تخمک گذاری را مشخص می کنید. این وسیله نوار مدرجی دارد که در اثر افزایش غلظت LH تغییر رنگ دهد. وقتی غلظت ادراری LH خیلی بالا باشد و رنگ نوار مدرج را تغییر دهد نشانهٔ این است که ظرف ۲۴ الی 36 ساعت آینده تخمک گذاری اتفاق می افتد. برای افزایش هرچه بیشتر شانس بارداری توصیه می شود در این فاصله زمانی مقاربت صورت گیرد.

این کیت وسیله و ابزار در خیلی از داروخانه ها در دسترس است و آموزش های لازم نیز در برچسب های آن نوشته شده است؛ استفاده از آن بسیار راحت است و توصیه های داخل آن به شما نشان می دهد که از چه روزی استفاده از آن را شروع کنید. در هر کدام از این کیت ها ۵ عدد نوار وجود دارد و اگر سیکل ماهیانه شما ۲۸ روز باشد، استفاده از اولین نوار در روز یازدهم دورۀ ماهیانه شروع می شود. وقتی یکی از نوارها تغییر رنگ داده افزایش غلظت LH را نشان دهد، نیازی به استفاده از بقیه نوارها نیست.

مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از ناباروری 

برای پیشگیری از ناباروری، می‌توانید به موارد زیر توجه کنید:

• مراقبت از سلامت جسمی: حفظ وزن مناسب، تغذیه سالم و اجتناب از مصرف مواد مخدر و الکل می‌تواند به سلامت عمومی و نازایی کمک کند.
• ترتیب زمانی روابط جنسی: شناخت دوره تخمک‌گذاری و انجام روابط جنسی در زمان مناسب می‌تواند احتمال بارداری را افزایش دهد.
• اجتناب از عفونت‌ها: حفظ بهداشت جنسی، استفاده از وسایل حفاظتی و درمان به موقع عفونت‌ها می‌تواند تأثیرات منفی بر نازایی را کاهش دهد.
• مشاوره پزشکی مرتب: اگر برنامه‌ریزی برای بچه‌دار شدن دارید، مشاوره با پزشک در مورد راه‌های بهبود نازایی می‌تواند مفید باشد.
• کاهش استرس: تکنیک‌های مدیریت استرس، مانند یوگا یا تمرینات آرامش بخش، ممکن است به بهبود نازایی کمک کنند.
• آزمایشات منظم: برخی افراد نیاز به آزمایشات متعدد دارند تا عوامل مرتبط با نازایی بررسی شوند. پزشک می‌تواند تست‌های مرتبط با هورمون‌ها، ساختار تخمک‌گذاری، و سلامت تخمدان‌ها و رحم را تجویز کند. به همراه همسرتان، مشاوره با یک پزشک متخصص زنان و نازایی می‌تواند بهترین گزینه باشد تا به مشکلات نازایی پی ببرید.
• درمان های دارویی نازایی: اگر اسپرم شوهر نرمال است و لوله های زن هم مشکلی ندارد، برای تحریک تخمک گذاری، ایجاد تعادل در هورمون ها و اطمینان از آزاد سازی تخمک، از داروهای مختلفی به عنوان خط اول درمان استفاده می شود. برخی از داروهای استفاده شده در پیشگیری از ناباروری شامل کلومیفن سیترات، هورمون محرک فولیکول FSH، بروموکریپتین، گنادوتروپین جفتی انسانی (HCG) هستند. اما تعیین نوه و دوز دارو باید توسط پزشک متخصص انجام شود.

حرف پایانی

علل ناباروری در زوجین می‌تواند متفاوت باشد. برخی از علل شایع ناباروری شامل عوامل مشکلات تخمدانی، کاهش کیفیت اسپرم، مشکلات رحمی یا لوله‌های فالوپی، عوامل هورمونی، عفونت‌های جنسی، استرس، عادات ناسالم مانند مصرف سیگار یا مواد مخدر و… می‌باشند. برای تشخیص دقیق علت ناباروری، زوجین باید به یک پزشک متخصص مراجعه کرده و تست‌های مورد نیاز را انجام دهند. پس از تشخیص، پزشک ممکن است یک برنامه درمانی مناسب تهیه کند که ممکن است شامل داروها، جراحی یا درمان‌های دیگر باشد. در این مقاله سعی کردیم به بررسی علل ناباروری در زوجین پرداختیم و روش های درمان و جلوگیری از ناباروری را بپردازیم.

سوالات متداول:

• آیا می توان از ناباروری در زنان پیشگیری کرد؟

بله، برای پیشگیری از ناباروری در زنان، می‌توان اقداماتی انجام داد که شامل حفظ سلامت عمومی بدن، از جمله تغذیه سالم، ورزش منظم، پیشگیری از بیماری‌های مقاربتی، کنترل استرس، جلوگیری از عفونت‌های جنسی، اجتناب از مصرف مواد مخدر و سیگار و مراجعه سالانه به پزشک متخصص برای معاینه می‌باشد. همچنین، در صورت وجود مشکلات نازایی یا تاخیر در بارداری، مشاوره با یک پزشک متخصص ناباروری می‌تواند کمک کننده باشد.

• آیا مصرف اسید فولیک در دوره درمان نازایی، ضروریست؟

بله، مصرف اسید فولیک در دوره درمان نازایی بسیار مهم است. اسیدفولیک با نام های فولات و ویتامین B9 بیشتر به عنوان مکمل قبل از بارداری شناخته می‌شود و نقش بسیار مهمی در درمان نازایی نیز دارد. اسید فولیک می‌تواند به بهبود کیفیت تخمک‌ها و اسپرم کمک کند و احتمال بارداری را افزایش دهد. بنابراین، توصیه می‌شود که زوجینی که در حال درمان نازایی هستند، تحت مشاوره با پزشک خود در مورد مصرف اسید فولیک و دیگر مکمل‌ها باشند.

• آیا قرص جلوگیری از بارداری باعث نازایی می شود؟

خیر، این باور اشتباه از آنجا ناشی می شود که اکثر خانم ها که از ابتدای ازدواج شروع به مصرف قرص های ضد بارداری می کنند، از وضعیت تخمدانهایشان اطلاع ندارند. استفاده از قرص‌های جلوگیری از بارداری به‌طور عمده نباید باعث نازایی شود. بعد از قطع قرص‌های ضد بارداری، بدن زن معمولاً به سرعت به وضعیت قبلی بازمی‌گردد و احتمال باروری افزایش می‌یابد. اما در برخی موارد، ممکن است برخی زنان پس از قطع قرص‌های ضد بارداری مدت زمانی نیاز داشته باشند تا سیکل بارداری طبیعی خود را به حالت عادی بازگردانند. در هر صورت، اگر شما و همسرتان قصد بارداری دارید و از قرص‌های جلوگیری از بارداری استفاده کرده‌اید، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا برنامه‌ای مناسب برای ترک قرص و تلاش برای بارداری طبیعی داشته باشید.